Hor­ror nad­na­tu­ralny od baśnio­wo­ści dzieli wła­ści­wie umowna gra­nica. Czę­sto w zależ­no­ści od kon­tek­stu i zamiaru pisa­rza te same wyda­rze­nia i wizje jawić się mogą jako albo fan­ta­styczne, albo prze­ra­ża­jące. Nie są to dwie strony tej samej monety, ale jedna strona, jedy­nie oglą­dana w innym świe­tle. Dosko­nale o tym wie­dział Clive Bar­ker, two­rząc swoją wizję lite­ra­tury dark fan­tasy, łącząc upior­ność i grozę z prze­czu­ciem bli­skiej cudowności.
Podobne próby podej­mo­wane były także wiele wcze­śniej. Alger­non Blac­kwood w Ludz­kim akor­dzie łączył iście love­cra­ftow­ski roz­mach ?nie­zna­nego? z atmos­ferą baśni i marze­nia o bosko­ści, Machen w zna­ko­mi­tym Bia­łym ludzie stwo­rzył wyrwę w rze­czy­wi­sto­ści, powo­łu­jąc się na ludowe poda­nia o tajem­ni­czych isto­tach zamiesz­ku­ją­cych odlu­dzia. Baśnie pisy­wał Gra­biń­ski, przy­wo­łany już Love­craft two­rzył senne światy i wymie­niać można by tak dalej, pozo­sta­jąc nadal po jed­nej stro­nie pro­wi­zo­rycz­nej bary­kady. Po dru­giej John Crow­ley jed­nym ski­nie­niem ręki mógłby arcy­dzieło reali­zmu magicz­nego, duże, małe, albo jak chcą nie­któ­rzy, fan­tasy, prze­isto­czyć w zna­ko­mitą powieść grozy.

Ima­jica Clive?a Bar­kera wpi­suje się w podobny sche­mat, jed­no­cze­śnie czer­piąc bogato z dorobku lite­ra­tury gatun­ko­wej. Nastę­puje w niej połą­cze­nie skłon­no­ści autora do gry sym­bo­liką sek­su­alną i maka­brą zpo­cią­giem do fan­ta­styki. Oka­zuje się więc, żena­sza rze­czy­wi­stość, jest tylko jed­nym ze światów-dominiów, two­rzą­cych wspól­nie tytu­łową Ima­jicę. Począt­kowo odnosi się wra­że­nie, że ma się do czy­nie­nia ze spraw­nie popro­wa­dzo­nym, sub­tel­nym hor­ro­rem, w któ­rym sporą rolę będą odgry­wały tajemne sto­wa­rzy­sze­nia i nie­ludz­kie istoty. Tło sta­nowi mroczny Lon­dyn, osnuty mgłą, pełen intryg, tok­sycz­nej miło­ści i słabo kon­tro­lo­wa­nej sek­su­al­no­ści. Z cza­sem jed­nak histo­ria trans­for­muje w powieść drogi, pod­czas któ­rej grupa boha­te­rów wędruje mię­dzy domi­niami, pozna­jąc ich cuda i grozę, ślepo zdą­ża­jąc do nie­uchron­nego celu, który znów prze­mie­nia powieść. Odkry­wane zostają karty doty­czące roli boha­te­rów w dzie­jach świa­tów, ich prze­zna­cze­nia i torem kolej­nych wędró­wek mię­dzy świa­tami i toż­sa­mo­ściami zmie­rza się ku peł­nemu roz­ma­chu fina­łowi doty­czą­cemu kwe­stii ostatecznych.

Kiedy powieść trans­for­muje z hor­roru w mroczne fan­tasy, Bar­ker zdaje się tra­cić grunt­pod nogami. To, co wcze­śniej spra­wiało wra­że­nie dosko­nale skom­po­no­wa­nej intrygi o wybor­nej nar­ra­cji, zaczyna nie­bez­piecz­nie roz­ra­stać się w trą­cące nudą opisy świa­tów, które są nie dość cudowne i kurio­zalne, w cha­otyczne sza­mo­ta­nie się nie­zde­cy­do­wa­nych boha­te­rów tar­ga­nych sprzecz­nymi emo­cjami i przy­pad­kami. Akcja traci impet i kie­ru­nek, można odnieść wra­że­nie, że rów­nie zagu­biony w połą­czo­nych domi­niach są boha­te­ro­wie i autor powie­ści. Bar­ker zamiast puścić wodze fan­ta­zji, nawet kosz­tem naiw­no­ści wizji, jest zacho­waw­czy i wtórny. Kom­po­nu­jąc kom­pleks świa­tów, sta­rał się nadać ich ist­nie­niu realizm, a więc uza­sad­nia rozu­mie­nie języka angiel­skiego i frag­men­tów kul­tury euro­pej­skiej przez nie­ludz­kich miesz­kań­ców dru­giego, trze­ciego i czwar­tego domi­nium. Światy stają się pła­skie, pozba­wione twór­czego sza­leń­stwa, na które autor zdo­bywa się tylko w kilku zna­ko­mi­tych momentach.

Trudno byłoby mi zachwy­cić się Bar­ke­row­ską kre­acją wszech­świata, nie zna­czy to jed­nak, że powieść nie ma moc­nych punk­tów. Przede wszyst­kim zachwyca smy­kałka autora do two­rze­nia maka­bry i scen ero­tycz­nych. Szcze­gól­nie tam, gdzie oba ele­menty łączy ze sobą. Scena, w któ­rej dwoje boha­te­rów in fla­granti pochła­nia się wza­jem­nie w spa­zmach roz­ko­szy, należy do nie tylko naj­lep­szych w książce ale w ogóle w lite­ra­tu­rze, po którą ostat­nio się­ga­łem. Ogólny kon­cept fabu­larny, choć momen­tami razi banal­no­ścią, ma rów­nież swoje dobre momenty. Rów­nież jed­nak tutaj odczu­wa­łem głód praw­dzi­wego roz­ma­chu. Bogo­wie w powie­ści Bar­kera przy­po­mi­nają tych zna­nych z grec­kich czy nor­dyc­kich mitów, trudno ich do końca brać poważ­nie. Są nazbyt ludzcy, emo­cjo­nalni, pozba­wieni trans­cen­den­cji. Finalna scena powie­ści popra­wia nieco two­rzone przez nich wra­że­nie, nada­jąc histo­rii donio­sło­ści, to jed­nak zbyt mało wobec wcze­śniej­szych dzie­wię­ciu­set stron.

W prze­ci­wień­stwie do a wstę­pie wymie­nio­nych we wstę­pie dzieł, Ima­jica wydaje się być powie­ścią wtórną. Być może to ciąży jej bagaż setek tomów lite­ra­tury fan­ta­stycz­nej, która jest dostępna na rynku i od któ­rych trudno się uwol­nić. Intu­icja pod­po­wiada mi, że lek­tura innych powie­ści Bar­kera byłaby bar­dziej satys­fak­cjo­nu­jąca, zwłasz­cza tam, gdzie trzyma się bli­żej czy­stego hor­roru, choć nie­wąt­pli­wie Ima­jica rów­nież znaj­dzie swo­ich zwolenników.