Gotham Cafe

Kubrick- następstwo czasowe
King- następ[stwo przyczynowo skutkowe
narrator personalny
Szaleństwo, lustro, alkoholizm
Lśnienie Kubricka PRZERAŻA, a Kinga i Garrisa SKŁANIA DO PRZEMYŚLEŃ

I
Temat: Dzieło literackie a jego ekranizacja. Dokonaj analizy i porównania przykładu filmu i
jego literackiego pierwowzoru.
Przeniesienie dzieła literackiego na ekran od zawsze stanowiło wyzwanie nie tylko dla reżysera i scenarzysty, ale także dla autora i odbiorców danego pierwowzoru. Można zaobserwować trzy postawy adaptatorów wobec literatury :
-ekranizacja czyli adaptacja, która możliwie jak najwierniej przedstawia utwór bez ingerencji w jego strukturę i treść
-adaptacja twórcza, w której reżyser ingeruje w strukturę ubarwiając fabule czy zmieniając niektóre sceny
-adaptacja swobodna oparta na motywach oryginału, która ze swojego literackiego pierwowzoru czerpie jedynie przesłanie, jednocześnie trzymając się głównej struktury. Jest to typ adaptacji dostosowywany do odbiorcy, epoki czy dostępnych technik.
 Reżyser musi uporać się z trudem przełożenia materiału oryginalnego na język filmu i dokonać wyboru w jaki sposób to zrobi, a widz i autor powieści powinien się z owym wyborem pogodzić i go zaakceptować. Cóż jeśli jednak pisarz adaptacji zaakceptować nie chce?  Poniższe dzieła są doskonałym przykładem,  ponieważ autor powieści, niezadowolony z adaptacji postanowił stworzyć własną ekranizację.
Mowa o Stephenie  Kingu, autorze powieści ?Lśnienie?  którą w niniejszej prezentacji pragnę porównać z dwiema rodzajami jej adaptacji. Pierwszą jest adaptacja twórcza Stanleya Kubricka z 1980 roku, której  Stephen King nie zaaprobował, a nawet żądał wycofania swojego nazwiska z kampanii reklamowej.  Drugą jest serial z 1997 roku w reżyserii Micka Garrisa, będący wierną ekranizacją powieści. Producentem i scenarzystą serialu był sam Stephen King. Co różni wizje obydwu twóróc i co chcieli uzyskać?
II Problematyka utworu
   Film Kubricka rozpoczyna się ujęciem planu totalnego ukazującego nam samochód  jadący górską drogą w stronę hotelu Panorama. Za pomocą planu totalnego i nastrojowej, niepokojącej muzykireżyser podkreśla, że istotnym elementem filmu będzie izolacja w jakiej znajdzie się bohater wraz z rodziną. W kolejnej scenie Torrance rozmawia z dyrektorem hotelu, który wydaje się być nastawiony pozytywnie do rozmówcy. Odbiega to od powieściowej kreacji,  w której dyrektor hotelu to postać pretensjonalna i wyrachowana. To Jack Torrance grany przez Jacka Nicholsona nie wzbudza zaufania widza. Jego szeroki uśmiech wydaje się nieszczery, jeśli nie upiorny. Nie jest to popis znanego z szaleńczej mimiki  aktora, lecz szczegół zaplanowany przez Kubricka- reżysera perfekcjonistę. Już na początku filmu  zauważyć można że osią akcji będzie przedstawiony nam w scenie drugiej bohater, zamknięty w miejscu, którego odosobnienie podkreślone jest w scenie pierwszej.
   Serial również sugeruje na samym początku coś niepokojącego. Nie jest to jednak sugestia tak subtelna, jak u Kubricka. Podczas napisów początkowych, słychać odgłosy zbrodni, które  niegdyś wydarzyły się w hotelu Panorama. Gdy ekran się rozjaśnia,  plan pełny ukazuje nam głównego bohatera rozmawiającego w kotłowni z dotychczasowym dozorcą. Dozorca wspomina o mrocznej przeszłości hotelu. W kolejnej scenie Jack rozmawia z dyrektorem hotelu, Stuartem Ulmannem. Ulmann jest wobec bohatera nieufny i nawiązuje do jego alkoholizmu. Bohater okazuje wzburzenie, jest jednak spokojny i przez cały czas wyraz jego twarzy jest uprzejmy i spokojny. Dzięki takiemu zabiegowi widz staje po stronie bohatera. Osią fabuły w tym filmie będzie alkoholowy problem zwykłego człowieka, który znalazł się w niezwykłych okolicznościach- nawiedzonym hotelu.
   Już w pierwszym zdaniu powieści  zaznaczona jest wyraźna niechęć bohatera do rozmówcy- dyrektora hotelu. Podobnie jak w serialu, wspomniany zostaje alkoholizm Jacka.  Problematyka utworu jest taka sama jak w jego ekranizacji, omówionej przed chwilą. Jedyna różnica to subtelny opis sytuacji nadprzyrodzonych, w których narrator dezorientuje czytelnika. Dzięki temu odbiorca niemal do samego końca nie wie czy źródłem kłopotów jest nawiedzony hotel, czy też alkoholizm Jacka.
   Fabuła w obu dziełach (King, Kubrick)  jedynie z pozoru toczy się podobnie.  Najbardziej wzburzyła Kinga różnica w problematyce utworu gdyż alkoholizm bohatera jest elementem autobiograficznym u Kinga, a przez to niezwykle dla niego ważnym. Bohater serialu i powieści to człowiek nie potrafiący poradzić sobie z odpowiedzialnością za rodzinę, nieszczęśnik, którego słabość zostaje wykorzystana przez nawiedzony hotel. U Kubricka jest to jedynie zaakcentowane, a bohater to typowy dla horroru psychopata, a hotel jest jedynie tłem zbrodni jaką popełnia.

II Narracja i świat przedstawiony
   Stephen king znany jest z długich opisów miejsc i emocji bohaterów. W powieści klimat buduje specyficzna narracja, w której narrator zmienia punkt widzenia w zależności od akcji. Charakteryzuje się ona zastosowaniem mowy pozornie zaleznej.  Napięcie wzrasta,  kiedy wszechwiedzący narrator  przerywa narrację, aby w nawiasie przedstawić jakąś ponurą dygresję. Raz są to myśli bohatera, raz telepatyczne komunikaty syna z matką, a kiedy indziej głos hotelu ponaglający Jacka do popełnienia zbrodni. Owa szczegółowa narracja pobudza wyobraźnię czytelnika, i buduje klimat nieporównywalny z żadną z adaptacji. Jak już wspomniałem, narrator niejednoznacznie  określa źródło problemów rodziny Torrance?ów.  Powieść rozwija się powoli, ale jest to jej atutem.
   Nie można powiedzieć tego o dziele Garrisa. Szczegółowa narracja sprawdza się w książce, ale odwzorowanie każdego szczegółu w serialu sprawia, że traci on na dynamice. Przez to jest mniej przystępny dla widza, ale zyskuje fabularną głębię. Długie opisy znajdują odwzorowanie w  przeciągłych ujęciach, które w zamierzeniu miały budować napięcie, a w praktyce powodują znudzenie odbiorcy. Nie udało się także odwzorować zagadkowej narracji, która w niejednoznaczny sposób opisuje obłęd Jacka. W serialu od razu wiadomo, że hotel jest faktycznie nadprzyrodzony, a alkoholizm Jacka czyni go podatnym na jego wpływ.
   Kubrick umiejętniej buduje napięcie, zastosowanie długich ujęć nie nuży  tak, jak w serialu.  Doskonałym przykładem jest scena, gdy reżyser za pomocą jazdy kamery śledzi Danny?ego przemierzającego korytarze hotelu.  Kubrick buduje napięcie innymi metodami niż w serialu. Strach wzbudzany u odbiorcy jest bliższy rzeczywistym odczuciom. W niektórych scenach jest budowane pozornie bezcelowe napięcie, strach budowany przez całą scenę nieznajduje ujścia, ponieważ  brak logicznego ciągu- kolejna scena nie wynika z poprzedniej. Być może zamysłem reżysera było odzwierciedlenie strachu w realnym świecie- częściej boimy siętego, co nie może nas skrzywdzić, a nie zwracamy uwagi na prawdziwe powody do niepokoju, takie jak kłótnia rodzinna, konflikt. W normalnych sytuacjach Kubrick wywołuje inny, bardziej subtelny rodzaj strachu, odczuwalny w zyciu codziennym.  W scenach kiedy Jack okazuje najwiekszą frustrację, na ekranie nie uświadczamy żadnych zjawisk nadprzyrodzonych ani elementów grozy ? największy ładunek emocjonalny Kubrick zawral w dialogach między zwykłymi ludźmi, rodziną.
 To w normalnych zdawałoby się sytuacjach, rozmowach, Kubrick umieszcza największą dawkę emocji

III. Rożnice w zastosowanych motywach

Oprócz wspomnianych na początku różnic w problematyce, na całokształt skaładają się również różne podejścia do poszczególnych motywów.

Wizja Stanleya Kubricka

U Kubricka największe znaczenia mają motyw izolacji, co jest wyraźnie zaznaczone już w początkowych ujęciach samochodu zmierzającego w stronę hotelu Panorama. Wrażenia dopełnia kadrowanie, często obejmujące sufit i ściany, co wzmaga poczucie zamknięcia w hotelu. 
Kolejnym istotnym elementem filmu Kubricka jest motyw szaleństwa Jacka. Bohater przejawia objawy choroby psychicznej - w każdej scenie rozmów z duchami istotnym elementem jest lustro. Jest ono wykorzystane aby wprowadzić niedopowiedzenie: Szaleństwo czy siły nadprzyrodzone?  W scenie rozmowy z barmanem lustro znajduje się za jego plecami. Gdyby przyjąć, że to szaleństwo, a nie zjawiska paranormalne, że Jack mówi prosto do lustra. Kolejną metodą zastosowania zwierciadła w wersji Kubricka jest punkt widzenie kamery skierowanej na odbicie. Ostatnim sposobem użycia lustra  jest scena, w której Jack obejmując młodą, piękną kobietę w tańcu,dopiero w odbiciu zauważa, że tak naprawdę są to gnijące zwłoki. Kolejnym argumentem przemawiającym za szaleństwem Jacka, jest jego mamrotanie do siebie.
Potwierdzeniem szaleństwa Jacka jest także jego sztuka: Kubrick pomija jej książkowe znaczenie ( w której to jest parabolą wpływu hotelu na osobowośc Jacka) i zmienia ją w zwykły belkot, składający się w ciągle powtarzanego jednego zdania. Co ciekawe, Kubrick przygotował rózne zdania do róznych wersji językowych, co oznacza, że sama treśc nie ma znaczenia ? ważny jest tylko fakt, zę Jack nie jest w stanie napisać sztuki, co doprowadza go do frustracji, która może napędzać jego szaleństwo.
 Od samego początku, wydaje się żywić niechęć do żony i obwinia rodzinę o swoje niepowodzenia.
Ważnym elementem filmu Kubricka jest żwypłotowy labirynt, który nie występował w literackim pierwowzorze. Symbolizuje on zagubienie i szaleństwo Jacka, co o czym świadczy m.in. scena, w której Jack pochylony nad stołem przygląda się makiecie Labiryntu.  Jest też miejscem, w którym rozgrywa się finał filmu ? Żona Jacka i jego syn odnajdują się i znajdują drogę d o wyjścia z labiryntu, sam  Jack natomiast gubi się w nim i ginie.
   

Wizja Stephena Kinga i Micka garrisa

Kluczowym elementem fabuły serialu jest motyw alkoholizum Jacka ? jest on tym ważniejszy, że jest wątkiem autobiograficznym. Duchy hotelu Panorama  wykorzystują słabość Jacka,  nastawiając go przeciwko rodzinie. Stopniowo wzbudzają w nim coraz większą frustrację, oraz nienawiść przeciwko żonie. Jedynie miłość do syna i poczucie odpowiedzialności za rodzinę pomagają mu zachować resztki człowieczeństwa. żona zauważa powrót jego pijackich nawyków, mimo, ż Jack jeszcze nie zaczął pić. On wypiera się.
   Dopiero w ostatnim odcinku serialu ukazana jest scena kuszenia Jacka alkoholem.  Hotel próbuje przejąć nad nim kontrolę, a Jack coraz bardziej się upija i popada w obłęd. Dzięki temu twórca może ukazać stopniowo zachodzące zmiany u Jacka.  Jest to znaczna różnica w stosunku do wersji Kubricka, gdyż tam bohater nie przeszedł żadnej przemiany, a izolacja pozwoliła mu dać upust szaleństwu, a nie była jego powodem.
   Kolejnym motywem  akcentującym wpływ hotelu na Jacka jest młotek do roque?a-  rzadkiej odmiany krykieta, w którą grano na hotelowym boisku. Młotek ten symbolizuje destrukcyjny wpływ hotelu na bohatera. Jest on częścią Panoramy i ukazuje, że każda zbrodnia ma źródło w nieczystych siłach hotelu. Owo narzędzie u Kubricka zastąpione zostało siekierą, która co prawda jest bardziej widowiskowa, ale zatraca swoje pierwotne znaczenie.
   Hotel daje siwe znaki również Danny?emu, który dzięki swojej zdolności, tytułowemu ?Lśnieniu?, dostrzega rzeczy paranormalne. Wielokrotnie ukazują mu się duchy, a podczas zabaw na dworze, ożywają zwierzęta wycięte z żywopłotu.  Jest to wątek pominęty przez Kubricka, zastąpiony Labiryntem. Zdolnośc Daniego objawiła się rozmowami z wymyślonym przyjacielem, Tony?m. Tony reprezentował umiejętnośc Danny?ego do przewidywania przyszłości; Ostrzegał go przed niebezpieczeństwami. Również ten wątek zmieniono Kubricka ? tam Danny rozmawiał ze swoim palcem, co wydaje się szczytem absurdu.

   Przewijający się w tle, lecz bardzo istotny był też  wątek pieca. W wersji kinowej ledwie wspomniany, tutaj jest odzwierciedleniem odpowiedzialności za rodzinę i honoru Jacka. O jego wartości stanowi sumienne sprawdzanie ciśnienia w piecu. gdy pod koniec filmu ciśnienie osiąga maksymalny poziom, Jack przekroczy już granicę szaleństwa. Ostatecznie jednak Jack uwalnia się spod władzy hotelu i wbrew woli duchów doprowadza do eksplozji piecia i tym samym zniszczenia całego budynku raz z jego paranormalnymi mieszkańcami. Traci swoje życie, ale odzyskuje człowieczeństwo, co jest szczęsliwm zakończeniem.     
Literacki  pierwowzór
Większość wątków powieści w pełni pokrywa się z tymi zawartymi w serialowej ekranizacji. W literackim pierwowzorze występuje jednak wszechwiedzący narrator, posługujący się mową pozornie zależną. Dzięki temu czytelnik ma wgląd w myśli bohaterów.  Pozwala to na rozwinięcie  kilku trudnych do przedstawienia językiem filmowym aspektów. 
   W obydwu adaptacjach występuje motyw sztuki pisanej przez Torrance?a, ale to w książce jego wymowa jest w pełni zrozumiała. Gdy narrator przybiera punkt widzenia Jacka, możemy poznać przemyślenia bohatera na temat swojego dzieła. Sztuka jest odbiciem upadku autora - bohater dramatu zamienia się z czasem z uciśnionego w oprawcę. w końcu Jack traci zainteresowanie sztuką, postanawia opisać historię hotelu ? złe siły Panoramy zawładnięty ostatnią dobrą cechą Jacka- jego talentem pisarskim.
   Jack zafascynowany jest  strasznymi wydarzeniami, które rozegrały się w hotelu w przeszłości. U Kubricka jest to jedynie dodatek, w serialu i powieści wiemy, że to zbrodnie popełnione w tym budynku odcisnęły na nim piętno. King wielokrotnie opisuje elementy nadprzyrodzone w sposób o wiele bardziej przerażający niż w adaptacjach. Zastosowane licznych epitetów przy opisie gnijących zwłok kobiety potęguję strach i odrazę. literatura  ma przewagę nad filmem, ponieważ wykorzystuje i pobudza wyobraźnię czytelnika.
   Także hasło ?chodź i zażyj swoje lekarstwo? zyskuje głębszy sens po zapoznaniu się z powieścią. W serialu bohater krzyczy tak do syna,  gdy ma zamiar zrobić mu krzywdę. w pierwowzorze wyjaśnione jest, że tego samego sformułowania używał ojciec Jacka, kiedy ten był dzieckiem. torrance wychowywany był przemocą, co miało wpływ na jego dorosłe życie. Wpływ ojca w ekranizacji jest jedynie zasugerowany podczas jednego z urojeń Jacka.
   ostatnią cechą szerzej zaprezentowaną w powieści jest egoizm Jacka. W filmach zaprezentowane są jedynie efekty samolubnych przemyśleń zawartych w powieści. W filmie możemy  zaobserwować nienawiść Jacka do żony, graną przez aktorów, a w powieści jesteśmy świadkami  narodzin tego uczucia w umyśle torrance?a.


Podsumowanie
   Zarówno Kubrick, jak i King stworzyli dzieła wybitne, ukazujące człowieka w sytuacji ekstremalnej. Kubrickowi nieudało się jednak to, co jest atutem Kinga- Lśnienie Kubricka PRZERAŻA, a Kinga SKŁANIA DO PRZEMYŚLEŃ. Większość elementów, dzięki którym powieść jest wartościowa, została pominięta w adaptacji.
   Pomimo zmiany problematyki, film Kubrica jest filmem wybitnym, czego nie można powiedzieć o serialu. to, co sprawdza się w książce, nie zawsze sprawdza się w filmie.

   nie powinno traktować się lśnienia Kubricka i Kinga jak jedno dzieło. poza tytułem, nazwiskami i miejscem akcji są to dwa różne dzieła, obydwa doskonałe.  Na podanych przykładach widać, że literatura i kinematografia uzupełniają się- serial jest dokładną ilustracją fabuły książki, a film Kubricka autonomicznym dziełem, niemniej wartym uwagi.