Gotham Cafe

W obliczu zbliżającej się nieuchronnie międzygalaktycznej wojny na planetę Hyperion przybywa siedmioro pielgrzymów: Kapłan, Żołnierz, Uczony, Poeta, Kapitan, Detektyw i Konsul. Mają za zadanie dotrzeć do mitycznych grobowców, by znaleźć w nich budzącą grozę istotę. Zna ona jednak, być może, metodę, która pozwoli zapobiec zagładzie całej ludzkości. Każdy z pielgrzymów będzie mógł przedstawić jej swoją prośbę, lecz wysłuchany zostanie tylko jeden. Pozostali będą musieli zginąć.
Nazwa powieści jak i pomysł został przez Simmonsa zaczerpnięty z twórczości wybitnego poety angielskiego romantyzmu, Johna Keatsa. Również w hołdzie dla poety Simmons umieścił w swojej opowieści postać na nowo odrodzonego poety.

Jaki koniec czeka nasz świat w przyszłości? Codziennie z powierzchni globu znikają na zawsze różne gatunki, natomiast inne są systematycznie wybijane przez ludzkość. Wieloryby, delfiny, tygrysy, etc.. Co z nami? Czy będziemy pierwszym gatunkiem, który mając we władaniu niebieska planetę sam sobie zada śmiertelny cios? Jeśli tak to jakim środkami  to osiągniemy? Zatruwając naszą planetę? Niszcząc jej atmosferę? Zabijając się nawzajem w wyniku wojny nuklearnej? Od zarania dziejów, od pierwszych przedstawicieli naszego gatunku cechuje nas postęp. Postęp nie będący wynikiem ewolucji lecz wynikając z posiadania rozumu (który swoją droga "wytworzył" się poprzez ewolucję). To właśnie rozum zmusza nas do ciągłego postępu. To co jeszcze wczoraj było nie do pomyślenia jutro staje się kwestią rozwiązaną. Tylko czekać aż niebo zwali się nam na głowę gdy stworzymy maszyny i programy posiadające swój własny rozum, który sam zajmie się swoją ewolucją. Czy zagłada naszego świata rozpocznie się z dniem, w którym  nowy gatunek zwany SI czyli Sztuczną Inteligencją stanie się niezależny i być może słusznie wydedukuje, że jesteśmy im nie potrzebni? Taką przyszłość przedstawia nam Dan Simmons w kultowym Hyperionie z 1989 roku. Zdobywcy nagród  tj.  Hugo, Locus, Seiun-Sho, SF Chronicle i Prix Cosmos.

W Hyperionie mamy świat, w którym niebieska planeta jest zaledwie wspomniemy ludzkiej cywilizacji, zamieszkującej setki planet przystosowanych do życia poprzez uzdatnianie w tlen atmosfer. Ludzkość zarządzana jest przez Hegemonię Człowieka składająca się z setek oficjalnie wcielonych do sieci Hegemoni planet jak i planet mających dopiero status kolonii. Partnerem Hegemoni jest oddzielny byt, zwany Sztuczną Inteligencją, która stworzyła TechnoCentrum. TechnoCentrum, które jako naród, organizacja, gatunek składa się z samych SI podzielonych na setki różnych bytów tworzących swój własny świat. SI, których struktury można porównać do struktur społeczeństwa ludzkiego. Mam zarówno potężne Si jak i mniejsze prymitywne. Podzielone są na frakcje, skupiające się na innych ideach i toczących o nie spory. Jedno jest pewne. O ile ludzkość zmuszona do opuszczenia matki Ziemi jest od SI uzależniona to same TechnoCentrum, miliardy razy bardziej rozwinięte raczej nas nie potrzebuje. Ale czy na pewno? Do czego potrzebny jest człowiek maszynie. Może do tego do czego potrzebne były maszyny ludziom setki lat temu? Może jesteśmy bateryjkami tak jak w alternatywnej przyszłości przedstawionej nam przez braci Wachowskich w kultowym Matriksie? Może SI potrzebuje naszych neuronów, które wspomagają ich zdolności obliczeniowe? Jeśli tak to w jakim celu?

Hyperion Dana Simmonsa przedstawia nam przyszłość zdominowaną przez SI oraz Hegemonię Człowieka. Przyszłość, w której dwie wielkie frakcje oraz będący poza strukturami sieci Intruzi skupiają się na mało istotnej planecie Hyperion i na pielgrzymce składającej się z siedmiu postaci, których przeszłość jest mocno powiązana z zacofaną planetą. Siedmiu pielgrzymów zostaje wybranych przez Hegemonię, WszechJedność i radę konsultacyjną SI do odbycia pielgrzymi do Grobowców Czasu na Hyperionie. Owe tajemnicze grobowce to niesamowite budowle będące we władaniu tajemniczych pól anty-entropicznych. Ich strażnikiem i jedynym mieszkańcem jest tajemnicza budząca strach zjawa zwana Chyżwarem albo Władcą Bólu czy Awatarem. Siedmiu pielgrzymów: Konsul, katolicki kapłan, pułkownik  armii Hegemoni, poeta, naukowiec oraz detektyw mają za cel spotkać się z Chyżwarem. Pielgrzymka ta może ocalić ludzkość przed zbliżającą się wojna kosmiczną. Każdy z pielgrzymów będzie mógł przedstawić jej swoją prośbę, lecz wysłuchany zostanie tylko jeden. Pozostali będą musieli zginąć.

Powieść Dana wciąga niesamowicie. Składa się z historii siedmiu pielgrzymów opowiedzianych przez nich w drodze do Grobowców Czasu. Wszystkie opowiedziane historie są niezmiernie ciekawe choć wszystkie się od siebie różnią. Mamy w nich zaginione ludzkie plemię, historię żołnierską w stylu od zera do bohatera oraz elementy z dużą dozą nostalgii, melancholii, sentymentów i miłości z unoszącym się w tle duchem tragicznie zmarłego poety z XIX wieku. Johna Keats'a, jednego z głównych przedstawicieli romantyzmu, który za życia niedoceniany i atakowany przez krytykę literacką, po śmierci stał się sławny wywierając ogromny wpływ na późniejszych poetów postromantyzmu.
Wszystkie historie są obfite w różnego rodzaju ideologie i nurty literackie tj. cyberpunk, kryminał i poezja. Wszystko to przewija się między wersami powieści, w której nie brak także nawiązań do innych utworów. Choćby nawiązanie jednego z pielgrzymów do Beowulfa czy mitu o Hyperionie (nie dokończonego za życia poety) wspomnianego już wcześniej Keats'a.
Zdecydowanie największą jednak siłą spajającą wszystkie opowieści pielgrzymów jest miłość.  Miłość do religii, literatury oraz miłości wynikającej z relacji między ludzkich i z patriotyzmu. Miłość w każdym wymiarze nie znająca granic. Nie ograniczona, łącząca dwa skrajne gatunki - stwórcę i stworzenie - oraz dająca zalążek boskości wywodzący się z właśnie z owej niezależności. Zalążek boskości wywodzący się również z empatii emocjonalnej i poznawczej oraz ewolucji opierającej się na dążeniu od punktu Alfa do punktu Omega (teologia Teilharda).

Dan Simmons nie zna granic. Mistrzowsko odnajduje się w każdym wymiarze powieści dając nam dzieło ponadczasowe, które w porównaniu z Upadkiem Hyperiona i dylogią Endymiona daje nam wspaniałą historię o miłości, religii i walki człowieka z konsekwencjami własnego upodlenia mającego źródło w istocie życia nastawionego na przetrwanie a nie na rozwój. Społeczeństwa pogrążonego w stagnacji, uzależnionego od TechnoCentrum i niedążącego do symbiozy z innym inteligentnymi organizmami poza własnym bytem.

Cały sens fabuły powieści ukazuje się stopniowo wraz z kolejnym historiami pielgrzymów i mający swój finał w kolejnej części tej niesamowitej dylogii. Jestem właśnie po drugiem czytaniu i trudno mi ogarnąć ogrom przekazu w sensie treści, formy i skompilowania. Hyperion to dzieło ponadczasowe, które nie raz jeszcze zagości w mojej głowie. Uwielbiam Dana za to, że dał ludzkości Hyperiona.

Omawianie klasyków to rzecz ryzykowna. Ponieważ praktycznie wszystko zostało o nich napisane, ponieważ dany tytuł ma rzeszę fanów, którym bardzo łatwo można się narazić w sytuacji, kiedy nam akurat omawiane dzieło niekoniecznie przypadło do gustu. W przypadku Hyperiona zdania są w gruncie rzeczy zbliżone - większość uznaje powieść Dana Simmonsa za majstersztyk science fiction, który imponuje rozmachem i wizją amerykańskiego autora. Ja również dołączam do tego grona, jednak w przypadku Hyperiona zadziałał u mnie efekt lekkiego zawodu, spowodowanego chyba zbyt dużymi oczekiwaniami. Tyle się nasłuchałem o fenomenie tej powieści, że po jej skończeniu odczuwałem głównie niedosyt. Mam też kilka uwag, które niekoniecznie spodobają się najwierniejszym fanom, jednak przy dokładniejszej analizie muszę wspomnieć o nurtujących mnie kwestiach. Oczywiście Hyperion to powieść bardzo dobra, zauważam po prostu kilka wad, które nie pozwalają mi stwierdzić, że mamy do czynienia z arcydziełem.

Hyperion to powieść, na którą składa się sześć opowieści siedmiu bohaterów Pielgrzymki na planetę Hyperion, która ma odmienić życie każdego z uczestników. Czyni to z dzieła tak naprawdę zbiór opowiadań, który Simmons zręcznie spiął w sensowną całość. Fabuła powieści ma przybliżyć nam przeszłość każdego z bohaterów (są to: Kapłan, Żołnierz, Uczony, Poeta, Kapitan, Detektyw i Konsul) oraz ukazać nam powody, które pokierowały pielgrzymami tak, aby wybrali się w mozolną podróż i spotkać Dzierzbę - mityczną postać, która - w imię legend - jest śmiercionośna, ale ma potężną moc i zna odpowiedzi na wszystkie pytania.

Mam problem z oceną powieści Simmonsa właściwie cały czas. Z jednej strony autor powalił mnie niektórymi rozwiązaniami, jak na przykład tym, że w żadnym momencie nie pokusił się, aby podpowiedzieć czytelnikowi, z czym ma aktualnie do czynienia, oraz żeby chwycić odbiorcę swojej powieści za rękę i przeprowadzić go przez zawiłości przedstawionego świata. To bardzo słuszne rozwiązanie, dzięki któremu z każdą kolejną stroną znajdujemy nowe informacje i sami dokonujemy  - intuicyjnie - odkryć, o co tu właściwie chodzi i co kryje się za niektórymi słowami, których znaczenia z początku nie jesteśmy w stanie pojąć. Zachwyciła mnie również Simmonsowska umiejętność budowania napięcia oraz stopniowego ukazywania - za pomocą wspomnień, rozmów, plotek - enigmatycznego Dzierzby. To wywołało we mnie skrajne wręcz zaintrygowanie i chęć przeczytania tej sceny, w której wreszcie pojawi się mityczny stwór. Niestety - i tu upatruję winę po stronie wydawnictwa - opis przygotowuje czytelnika na coś zupełnie innego, niż otrzymujemy podczas lektury. Dodam nawet, że zaraz po skończeniu powieści byłem lekko poirytowany, gdyż okazało się, że to, co znajduje się w powieści stanowi zaledwie preludium do tego, co sugeruje opis.

Nieadekwatność opisu do treści książki nie jest jednak dziełem pisarza. Do Dana Simmonsa mam ten zarzut, że nie do końca odpowiada mi ukazanie bohaterów. Tak jak wspomniałem wcześniej - Hyperion to zbiór opowiadań połączony w taki sposób, że tworzy jedną powieść. Ma to swoje zalety, ma niestety i wady. Jedną z nich są właśnie bohaterowie. Sęk w tym, że nie do końca możemy ich poznać. Albo ujmę to inaczej. Poznajemy ich przeszłość, przez to możemy doświadczyć, jacy byli i co wpłynęło najmocniej na ich jestestwo, ale przy tym nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy w ogóle się z nimi identyfikujemy, gdyż fragmenty dotyczące samej Pielgrzymki są w Hyperionie szczątkowe - służą za wypełniacz między kolejnymi historiami pielgrzymów. Pozostając przy bohaterach i kwestii dialogów - zauważyłem również, że poza Poetą (który, notabene, jest w moim odczuciu najbardziej irytującą postacią) wszyscy mówią tak samo. Każda postać ma taki sam akcent, taką samą manierę, identyczny styl wypowiedzi. Może nie jest to coś, co psuje odbiór, bo jednak w dziele Simmonsa chodzi o coś zgoła innego, niemniej jednak rzuca się to w oczy.

Na koniec pozostawiłem twardy orzech do zgryzienia. To jednocześnie wady, jak i zalety, a tylko od danego czytelnika zależeć będzie, jak do tego podejdzie. Simmons może i nieumiejętnie ukazał indywidualność bohaterów pod względem językowym, jednak nadrobił to sposobem, jakim odróżniają się poszczególne opowieści. Nie dość, że płynnie przeskakuje z relacji pierwszoosobowej do narracji trzecioosobowej, to jeszcze w swojej space operowej wizji science fiction zmieścił między innymi opowiadanie w formie dziennika, romantyczną, futurystyczną opowieść żołnierską, kryminał momentami kojarzący się z nurtem noir, dramat obyczajowy, poezję i liczne nawiązania do innych dzieł, które możemy odkryć, jeśli tylko znamy ich treść. Ze względu na tę różnorodność jednym przypadnie do gustu opowieść Konsula czy też Poety, a inni - w tym ja - zakochają się w historii Uczonego oraz Żołnierza. W tym tkwi główna siła Hyperionu - dzięki zróżnicowaniu każdy znajdzie w niej coś, co chwyci za serce, bądź oczaruje rozmachem. Jest w tym jednak drobna skaza - niektóre z opowieści są odrobinę przeciągnięte, co przeradza się szybko w znużenie podczas lektury.

Dan Simmons stworzył dzieło świetne, które mimo zauważalnych wad broni się wyobraźnią autora. Można nie polubić opowieści niektórych bohaterów, można ponarzekać na brak głębszej indywidualności większości postaci oraz na fakt, że poznajemy w zasadzie historie pielgrzymów, a nie do końca ich samych, i że opis wydawcy jest odrobinę dezorientujący. Czym jest to jednak w zestawieniu z emocjami, które Simmons wzbudza w czytelniku w trakcie oraz po lekturze? Obok Hyperiona nie można przejść obojętnie - zostawi on w sercu głęboką drzazgę, bo świat tutaj przedstawiony jest niezwykle złożony, przygnębiający i pesymistyczny na tyle, że po zamknięciu ostatniej strony jest człowiekowi autentycznie smutno. Autor zostawia nikłe światło w tym bezmiarze pesymizmu za sprawą miłości, gdyż ta jest obecna właściwie w każdej z opowieści pielgrzymów. I nie mam tu na myśli tandetnej wizji miłości rodem z filmów romantycznych. Hyperion opowiada o wielu twarzach tego uczucia, o mnogości jej odmian oraz o zróżnicowanych odbiorcach - od człowieka, na planecie kończąc. Zamykając jednak ten wywód - polecam, w końcu to nie bez powodu wielokrotnie nagradzany klasyk. Tym bardziej, że w serii Artefakty wielkimi krokami zbliża się jego kontynuacja.